Class 10th Sanskrit Varshik Paper 2023 MP Board / एमपी बोर्ड कक्षा 10 संस्कृत वार्षिक पेपर 2023
 |
| Class 10th Sanskrit Varshik Paper 2023 MP Board / एमपी बोर्ड कक्षा 10 संस्कृत वार्षिक पेपर 2023 |
(क) 'बालकानाम्' इत्यस्य पदस्य विभक्तिः अस्ति-
(i) प्रथमा
(ii) चतुर्थी
(iii) षष्ठी
Ans-(iii) षष्ठी
(ख) 'रमा' शब्दस्य पंचमीविभक्तेः रूपम् अस्ति-
i) रमाया:
(ii) रमा
(iii) रमाम्
Ans-i) रमाया:
(म) 'सप्तमी विभक्तेः ' रूपं किम् ?
Ans- (iii) पितरि
(घ) एकवचनस्य रूपम् अस्ति-
(i) कवयः
(ii) रामा:
(iii) राज्ञा
Ans-(iii) राज्ञा
(ङ) 'अहम् अपि आपणं गच्छामि' इत्यस्मिन् वाक्ये अव्ययम् अस्ति-
(i) अहम्
(ii) अपि
(iii) आपणं
(iv) गच्छामि
Ans-(ii) अपि
(च) अधोलिखितेषु अव्ययं नास्ति-
(i) प्रातः
(ii) तथा
(iii) यथा
(iv) अस्तु
Ans-(iv) अस्तु
प्रश्न २. शुद्धवाक्यानां समक्षम् 'आम्' अशुद्धवाक्यानां समक्षं 'न' इति लिखत-
((क) 'भवेयुः' इति धातुरूपे बहुवचनम् अस्ति । Ans- आम्
(ख) ‘अपश्यन्' इत्यस्मिन् पदे 'लङ्लकारः' अस्ति।
Ans- आम्
(ग) गच्छ' इत्यस्मिन् पदे प्रथमपुरुषः अस्ति ।
Ans- न
(घ) 'लभन्ते' इत्यस्मिन् पदे धातुः 'लभ्' अस्ति । Ans- आम्
(ङ) 'दुर्व्यवहारः' इत्यस्मिन् पदे 'दु' उपसर्गः
अस्ति
Ans- न
(च) 'प्रत्येक:' इत्यस्मिन् पदे प्रति उपसर्गः अस्ति।
Ans- आम्
प्रश्न ३. युग्ममेलनं कुरुत-
प्रश्न ४. एकपदेन उत्तरत-
(क) 'कर्तुम्' इत्यस्मिन् पदे प्रत्ययः अस्ति ।
Ans-तुमुन्
(ख) ल्यप् प्रत्ययस्य एकम् उदाहरणम् लिखत ।
Ans- प्रदाय
(ग) ‘गत:' इत्यस्मिन् पदे प्रत्ययः अस्ति ।
Ans - क्त
(घ) केषां माला रमणीया ?
Ans- हरित तरू ललित लतानामू
(ङ) प्रत्युत्पन्नमतिः बुद्धिमती किम् आक्षिपन्ती उवाच ?
Ans-जम्बुकम
(च) उदयसमये अस्तसमये च कः रक्तः भवति Ans- सविता
प्रश्न ५. प्रदत्तैः शब्दैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
(अमन्त्रम्, मुञ्चन्ती, भोजनम, पुरा, काननम्, जम्बुक)
(क) 'विरुद्धम् भोजनम्' इत्यनयो: पदयोः विशेष्यपदं…….अस्ति ।
(ख) 'अमन्त्रम् अक्षरम्' इत्यनयोः पदयोः विशेषणपदं…….अस्ति ।
(ग)'वनम्' इत्यस्य पर्यायपदम् …..अस्ति ।
(घ) 'शृगाल:' इत्यस्य पर्यायपदम् ……अस्ति ।
(ङ) 'गृहणन्ती' इत्यस्य विलोमपदं…. अस्ति ।
(च) 'अधुना' इत्यस्य विलोमपदं ……अस्ति ।
Ans-
भोजनम
अमन्त्रम्
काननम्,
जम्बुक
मुञ्चन्ती,
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखत-
प्रश्न ६. बुद्धिमती केन उपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता ?
अथवा
रामाय कुशलवयोः कण्ठाश्लेषस्य स्पर्शः कीदृश: आसीत् ?
प्रश्न ७. कृषकः किं करोति स्म ?
अथवा
वसन्तस्य गुणं कः जानाति ?
प्रश्न ८. मातुः अधिका कृपा कस्मिन् भवति ?
अथवा
बालभावात् हिमकरः कुत्र विराजते ?
प्रश्न ९. नराणां प्रथम शत्रुः कः ?
अथवा
यदि राजा सम्यक् न भवति तदा प्रजा कथं विप्लवेत् ?
प्रश्न १०. जनः किमर्थं पदातिः गच्छति ?
अथवा
अन्ते प्रकृतिमाता प्रविश्य सर्वप्रथमं किं वदति ?
प्रश्न ११. रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत - ( द्वौ)
(क) उद्याने पक्षिणां कलरवं चेतः प्रसादयति ।
(ख) वानर : आत्मानं वनराजपदाय योग्य: मन्यते।
(ग) चौरस्य पादध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः ।
प्रश्न १२. अधोलिखितानि वाक्यानि कः कं प्रति कथयति - ( कोऽपि द्वौ)
(क) गच्छ वत्से ! सर्वं भद्रं जायते
(ख) दीनस्य तु सतः शक्रः ! पुष्याभ्यधिका कृपा।
(ग) सव्यवधानं न चारित्र्यलोपाय ।
प्रश्न १३. प्रश्नपत्रे समागतान् श्लोकान् विहाय स्वपाठ्यपुस्तकस्य सुभाषितद्वयं लिखत ।
प्रश्न १४. अधोलिखितानाम् अशुद्धकारकवाक्यानां शुद्धिः करणीया - (कोऽपि द्वौ) १x२= २
(क) मम दुग्धं रोचते
(ख) पत्राः पतन्ति ।
(ग) गणेशः नमः
(घ) सैनिक: अश्वेन पतति ।
अथवा
अस्ति देउलाख्यो ग्रामः । तत्र राजसिंहः नाम राजपुत्रः वसति स्म। एकदा केनापि आवश्यक कार्येण तस्य भार्या बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता । मार्गे गहनकानने सा एकं व्याघ्रं ददर्श । सा व्याघ्रमागच्छन्तं दृष्ट्वा धाष्ट्र्यात् पुत्रौ चपेटया प्रहृत्य जगाद - "कथमेकैकशो व्याघ्रभक्षणाय कलहं कुरुथः ? अयमेकस्तावद्विभज्य भुज्यताम् । पश्चाद् अन्यो द्वितीयः कश्चिल्लक्ष्यते ।”
प्रश्न – (क) देउलाख्यो ग्रामः को वसति स्म ?
(ख) तस्य भार्या का आसीत् ?
(ग) सा किं जगाद ?
प्रश्न १९. अधोलिखितं पद्यांशं सम्यक् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखत-
मृगा मृगैः सङ्गमनुव्रजन्ति गावश्च गोभिः तुरगास्तुरङ्गैः ।
मूर्खाश्च मूर्खे: सुधियः सुधीभिः, समान- शील- व्यसनेषु सख्यम् ॥
प्रश्न – (क) मृगाः कैः सङ्गम् अनुव्रजन्ति ?
(ख) के गोभिः सङ्गमनुव्रजन्ति ?
(ग) मूर्खाः सुधियः च काभ्यां सङ्गम् अनुव्रजन्ति?
(ग) मूर्खाः सुधियः च काभ्यां सङ्गम् अनुव्रजन्ति ?
अथवा
, प्रजासुखे सुखं राज्ञः प्रजानां च हिते हितम् । नात्मप्रियं हितं राज्ञः, प्रजानां तु प्रियं हितम् ॥
प्रश्न – (क) प्रजासुखे सुखं कस्य ?
(ख) कस्य प्रजानां च हिते हितम् ?
(ग) नात्मप्रिय हितं कस्य ?
प्रश्न २०. अधोलिखितं नाट्यांशं सम्यक् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखत-
लवः - भगवन् सहस्रदीधितिः ।
रामः - कथमस्मत्समानाभिजनौ संवृत्तौ ?
विदूषकः - किं द्वयोरप्येकमेव प्रतिवचनम् ?
लवः - भ्रातरावावां सोदय
राम: - समरूपः शरीरसन्निवेशः वयसस्तु न किञ्चिदन्तरम् ।
लवः - आवां यमलौ ।
रामः - सम्प्रति युज्यते । किं नामधेयम् ?
लवः - आर्यस्य वन्दनायां लव इत्यात्मानं श्रावयामि (कुशं निर्दिश्य) आर्योऽपि गुरुचरण-
वन्दनायाम्"
कुश:- अहमपि कुश इत्यात्मानं श्रावयामि ।
प्रश्न – (क) कौ आवां सोदय ?
(ख) कथं शरीरसन्निवेशः ?
(ग) लवः - आवां कौ ?
स्वभावरौद्रमत्युग्रं क्रूरमप्रियवादिनम् ।
उलूकं नृपतिं कृत्वा का नु सिद्धिर्भविष्यति ॥
(ततः प्रविशति प्रकृतिमाता)
प्रकृतिमाता – (सस्नेहम्) भो भोः प्राणिनः यूयम् सर्वे एव मे सन्ततिः कथं मिथः कलहं कुर्वन्ति । वस्तुतः सर्वे वन्यजीविनः अन्योन्याश्रिताः । सदैव स्मरत-
ददाति प्रतिगृह्णाति, गुह्यमाख्याति पृच्छति भुङ्क्ते भोजयते चैव षड्-विधं प्रीतिलक्षणम् ॥
(सर्वे प्राणिनः समवेतस्वरेण )
प्रश्न – (क) पूर्णं दिनं यावत् निद्रायमाणः कः कथमस्मान् रक्षिष्यति ?
(ख) उलूकं नृपतिं कृत्वा का नु का भविष्यति ?
(ग) के सर्वे एव मे सन्ततिः ?
प्रश्न २१. अधोलिखितम् अपठितं गद्यांशं सम्यक् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां
लिखत-
• सतां सज्जनानां सङ्गतिः सम्पर्क:, संसर्गे वा 'सत्सङ्गतिः' इति कथ्यते । वस्तुतः सत्सङ्गात् एव मानवः समुन्नतो भवति । सज्जनानां संसर्गेण जनः सज्जनः भवति, दुर्जनानां संसर्गेण च दुर्जनः भवति । स्थाने एवोक्तं "संसर्गजा दोषगुणाः भवन्ति" इति । अतः स्वसमुन्नतिं इच्छता जनेन सर्वदा सतामेव सङ्गतिर्विधेया
प्रश्न – (१) अस्य गद्यांशस्य शीर्षकं लिखत ।
(२) केन जनः सज्जनः भवति ?
(३) स्वसमुन्नतिम् इच्छता जनेन किं करणीयम् ?
(४) गद्यांशस्य सारं लिखत ।
अथवा
शरीरं धर्मस्य प्रथमं साधनम् अस्ति 'शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्' । शरीरस्य आरोग्यं व्यायामैन सिध्यति । यः व्यायानं करोति तस्य प्राणशक्तेः आपदः स्वयमेव दूरं गच्छन्ति । व्यायामेन शरीरे शुद्ध रक्तसञ्चारः भवति । इन्द्रियाणि सुस्थानि स्वस्थानि च भवन्ति । जठराग्निः दीप्तः भवति । परिवृद्धम् उदरं सङ्कोचं गच्छति। मस्तिष्कम् उर्वरं भवति । अस्मिन् लोके जनैः वयोऽनुसारं कोऽपि व्यायामः अवश्यं करणीयः । विद्यार्थिजीवने तु व्यायामस्य विशेष: महत्वः अस्ति । व्यायामेन अपि विद्यार्थीनां भविष्यनिर्माणं भवति ।
प्रश्न – (१) शरीरं कस्य प्रथमं साधनम् ?
(२) मस्तिष्कम् किं भवति ?
(३) कानि सुस्थानि स्वस्थानि च भवन्ति ?
(४) अस्य अनुच्छेदस्य कृते समुचितं शीर्षकं लिखत ।
प्रश्न २२. स्वस्य प्राचार्यस्य कृते अवकाशार्थम् एकं प्रार्थनापत्रं संस्कृतभाषायां लिखत ।
अथवा
- स्वस्य मित्रस्य कृते एकं शुभकामनापत्रं संस्कृतभाषायां लिखत ।
प्रश्न २३. अधोलिखितेषु विषयेषु एकं विषयं स्वीकृत्य शतशब्देषु संस्कृतभाषायां निबन्धं
लिखत ।
(क) अस्माकं देश:,
(ख) उत्सवः,
(ग) मम दिनचर्या,
(घ) छात्रजीवनम्
एक टिप्पणी भेजें